CULEMBORG - Aanstaande vrijdag gaat Zenith, de nieuwe muziektheatervoorstelling van Tom Jaspers, in première in de Gelderlandfabriek. Voor de in Culemborg woonachtige theatermaker is dát geen toeval, maar een bewuste keuze: "Er gebeurt zoveel moois buiten Amsterdam, maar premières én subsidies blijven regelmatig in de Randstad hangen. Met Petronella wil ik dat veranderen."
Jaspers studeerde in 2014 af aan de Toneelschool Arnhem, maar verhuisde enkele jaren geleden naar Culemborg. "In Amsterdam zag ik elke avond topvoorstellingen, wat natuurlijk leuk was, maar niet heel Nederland woont in Amsterdam. Op een gegeven moment besefte ik dat ik zelf ook hieraan meedeed door vaak alleen maar in Amsterdam, Den Haag of Utrecht te spelen”, legt Jaspers uit. "Terwijl in Culemborg, een stad met 30.000 inwoners, veel kunst- en cultuurliefhebbers en kunstenaars wonen!"
Zodoende richtte Jaspers Petronella op, met de ambitie om theater voor heel Nederland te maken, maar vanuit Culemborg. "Het was een uitdaging om het allemaal van de grond te krijgen, we konden bijvoorbeeld niet in Culemborg repeteren. Maar door te repeteren in Theater Ins Blau in Leiden en CC Amstel in Amsterdam en door steun van ons eigen Cultuurfonds Culemborg is het gelukt: Ik ben er trots op en vind het een eer dat Zenith in Culemborg in première gaat. In de toekomst hoop ik, net als andere Culemborgse musici en podiumkunstenaars, dat er hier een studio of ruimte komt om ook daadwerkelijk in Culemborg te kunnen repeteren."
Zenith: een vreemde in eigen lichaam
Zenith vertelt het verhaal van Nick, een fictieve trans man, aan de hand van tien foto's die belangrijke momenten uit zijn leven markeren. Het stuk is losjes gebaseerd op Jaspers' eigen ervaring: "Op de toneelschool had ik met een meisje gedatet. Tien jaar later zag ik via Instagram dat hij inmiddels Toby heet, zich als man identificeert en in transitie was gegaan. Ik herkende zijn gelaatstrekken niet meteen, maar wél zijn stem, die plots een octaaf lager was. Dat moment riep bij mij tal van vragen op over identiteit en lichamelijkheid."
Het zette de theatermaker vooral aan het denken over hoe het is om je een vreemde te voelen in je eigen lichaam. “We praten makkelijk over onhaalbare of absurde schoonheidsidealen, maar veel minder over hoe we er eigenlijk écht uitzien of hoe we ons écht voelen," reflecteert Jaspers. “Toby's pagina stond vol met prachtige foto's en gedichten over zijn transitieproces. Dat vond ik zo'n mooi en sterk kunstwerk. Uiteindelijk hebben we in gesprek met elkaar samen besloten om een theatervoorstelling te maken over Toby's transitieproces en leven als transgender man."
Verandering is universeel
Jaspers benadrukt echter dat Zenith niet uitsluitend voor queer publiek is bedoeld. "Iedereen worstelt met mannelijkheid en vrouwelijkheid. Verandering is universeel. Geen mens heeft nog een cel van zeven jaar geleden in zich, want het lichaam vernieuwt zich altijd.” Daarom vindt Jaspers het ook zo belangrijk om juist een modern stuk te brengen. "Ik vind het mooi om verhalen van nu te vertellen. Natuurlijk zijn Griekse tragedies en Shakespeare prachtig, maar juist de verhalen van jou en mij kunnen ons begrip voor elkaar verdiepen."
Op het podium staat Brix Schaumburg, Duitslands eerste officieel uitkomende trans acteur, bijgestaan met muziek van componiste Judith Rijsenbrij. "Judith schreef zanglijnen die Brix' stem live samplet en bewerkt, waardoor de muziek niet alleen een verhaal vertelt, maar ook de fysieke en emotionele transformatie van een transgender man verklankt.” Daarnaast is er door Caterina Pavan een kostuum ontworpen dat volgens Jaspers de transitie van jong meisje naar volwassen man invoelbaar maakt.
In gesprek met publiek
Na de try-outs nodigt Jaspers iedereen uit voor een nagesprek met eveneens transgender man Romy Rockx. “Tot voor kort hadden middelbare scholen hier GSA-groepen, om te praten over gender en geaardheid, maar die zijn helaas verdwenen”, legt Jaspers uit. Met deze gesprekken wil ik een veilige ruimte om in gesprek te gaan over kwetsbare onderwerpen, teruggeven aan jong en oud.”
Juist daarom vindt Jaspers het zo belangrijk dat de première van Zenith niet in een grote stad plaatsvindt, maar in Culemborg. Het Nationale Theater in Den Haag en Theater De Kikker in Utrecht moeten dus nog even wachten. Op vrijdag 16 mei gaat Zenith in première in de Gelderlandfabriek, met op 14 en 15 mei al try-outs. Tickets en de trailer zijn te vinden op de website van de Gelderlandfabriek.
