HELLOUW - Holland is een echt molenland. In Nederland staan circa 1.200 molens. In het uitzendgebied van SRC FM staan er vijfentwintig. In deze serie artikelen nemen we u mee op reis langs deze bijzondere bouwwerken. In deze editie aflevering 20: Het duo Wipwatermolens in Hellouw.
De Hellouwse wipwatermolens vormen met hun tweetjes een soort tweeling. Vandaar dat ze in een dubbelportret verschijnen in deze reeks. Ze hebben allebei al jarenlang de functie om het water in de laaggelegen Hellouwse polder op peil te houden. En ze staan op schootsafstand van elkaar in het buitengebied van Hellouw. Beide molens zijn een Rijksmonument. Het zijn de enige overgebleven molens van dit type in Gelderland.
Achterste molen De ‘achterste’ molen biedt - als je aankomt rijden - een bijna surrealistisch tafereel. Zo’n schat van een molen met een klassieke uitstraling afgezet tegen het drukke vrachtverkeer op de A15. Dat is een behoorlijk contrast. En wonderwel vloeien historie en dagelijkse, economische realiteit op een gegeven moment in elkaar over. Deze achterste molen, van het type wipwatermolen-grondzeiler ook wel Hooglandse molen genoemd stamt uit 1864. Deze molen draagt – zij het onofficieel – de bijnaam ‘heet IJzeren Veulen’. In deze molen is de woning veranderd in een bezoekerscentrum. Hier wordt de eeuwenlange geschiedenis van het waterbeheer van de dorpspolder Hellouw verteld. De molen is ingericht in de stijl van de jaren vijftig.
Locaties De locatie van Voorste Hellouwse Molen, waarvan het bouwjaar 1803 is, heeft als adressering Zeek nummer 5. De locatie van de Achterste Molen heeft als adressering Zeek nummer 6, grenzend aan de snelweg A15. De molens gebruiken dezelfde wetering (brede sloot) om het water via zogenoemde getrapte bemaling naar de Linge te transporteren, ter hoogte van het huidige gemaal De Laar nabij Gellicum. Vroeger gebruikte men vijf molens om dit doel te bereiken. Door een stoomgemaal dat in 1868 prima werk deed, werden de molens ‘gedegradeerd’ tot ondersteunende molens.
Historie van de Achterste molen Tot 1953 was de molen eigendom van de (dorps)polder Hellouw en vervolgens tot 1974 van het Polderdistrict Tielerwaard. Deze molen heeft drie voorgangers gehad: de eerste en tweede werden respectievelijk in 1572 en 1627 door kruiend ijs na een overstroming verwoest; de derde molen brandde op 10 september 1863 af. De huidige molen dateert dan ook uit 1864. De Achterste Molen bemaalde tot 1947 het lage deel van de polder Hellouw. In 1953, 1967 en 1994 werden restauraties uitgevoerd. Bij de laatste werd de molen weer maalvaardig gemaakt, waartoe een maalcircuit moest worden aangelegd. Reeds lang geleden was deze molen, net als zijn buurmolen, afgesneden van boezemwater en was het niet meer mogelijk, de Dorpspolder Hellouw te bemalen. Ingrijpende herstelbeurt Op 3 oktober 2014 werd gestart met een zeer ingrijpende herstelbeurt: beide roeden werden gestreken en het bovenhuis naar beneden getakeld. In het najaar van 2015 was weer sprake van een maalvaardige molen. Het verzakte bakhuisje naast de molen is eveneens opgeknapt. In de molen is ook een installatie aangebracht om elektriciteit op te wekken. Bijzonder ongelukkig is evenwel, dat deze molen in april 2017 moest worden stilgezet, dit vanwege de nieuwe buitenroede: deze was een zogenaamde gedeelde roede, een constructie waarvan men inmiddels was teruggekomen. Een nieuwe roede was vrij snel besteld, begin januari 2018 geleverd en gestoken. Op 15 januari 2018 was de molen weer maalvaardig.
Voorste molen Rond de Voorste Molen bevinden zich twee gemeentelijke monumenten. De in 1750 traditioneel gebouwde sluis met intern een houten sluisdeur. Ook het in 1860 traditioneel gebouwde zomerhuisje met tussen de topgevels een zadeldak is een monument. Rond de Achterste Molen bevinden zich eveneens twee gemeentelijke monumenten. De traditioneel tussen 1850 en 1875 gebouwde sluis met boogbrug die in het verleden toegang bood aan een inmiddels verdwenen weg en een in 1939 traditioneel gebouwd pandje met een zadeldak, dat als bakhuisje dienstdeed. Heel ludiek is een minimolen die in de tuin van de Voorste molen staat. Er is één wiek van afgebroken, maar dat maakt het beeld alleen maar interessanter. Geschiedenis Voorste molen De eerste en de tweede molen op deze plek werden in 1572 en 1627 tijdens een overstroming door kruiend ijs verwoest. De derde molen werd in 1803 verwoest, ditmaal niet door water, maar door vuur. De huidige molen is daarmee de vierde molen op deze locatie. Tot 1947 bemaalde deze molen het hoge deel van de polder Hellouw. Daarna was als gevolg van een ruilverkaveling uitmalen op de boezem niet meer mogelijk. In 1953, 1967 en 1994 heeft de molen restauraties ondergaan. Bij die van 1967 maakte men de molen weer draaivaardig, waarna er inderdaad weer geregeld is gedraaid. In 1994 kreeg de molen een maalcircuit, zodat het scheprad weer kon functioneren.
Opnieuw maalvaardig In het late najaar van 2019 stelde men vast dat de antieke Potroede grondig moest worden nagekeken en werd de molen stilgezet. Op 2 april 2020 werd die roede gestreken om elders te worden gerestaureerd. Eind juli volgden de buitenroede (die niet terugkeerde) en ook de bovenas. Die laatste moest dringend opnieuw worden afgedraaid. In de tussentijd vernieuwde de molenmaker de windpeluw. Op 25 september 2020 werden as en vervolgens roeden gestoken en kort daarna was alles weer maalvaardig. De molen is inmiddels ook in een iets soberder kleurstelling geschilderd onder meer windpeluw zwart in plaats van wit.
