AMEIDE - In het uitzendgebied van SRC staan talloze intrigerende gebouwen. We rijden er vaak langs en vragen ons af wat er zich achter die gevels afspeelt of afgespeeld heeft. In deze serie werpen we een verhelderend licht op een aantal van die tot de verbeelding sprekende staaltjes bouwkunst. Deel 10: De hervormde kerk van het stadje Ameide.
De hervormde kerk van het Utrechtse stadje Ameide is een oude dame. Het lijkt erop dat haar laat-romaanse toren een beetje scheef is gezakt, aan het smelten door de verzengende hitte van deze middag. De driebeukige kerk stamt uit 1361. De kerk is van geloofsrichting gewisseld, want werd toen gebouwd als katholieke kerk, maar is na de Middeleeuwen, eind 1500 protestants geworden. Erediensten In de hervormde kerk houdt de Nederlands-Hervormde gemeente van Ameide en Tienhoven haar erediensten. Deze vormen op zondag het hart van de gemeente. In de kerk mogen mensen samenkomen om te luisteren naar wat God de mensheid te zeggen heeft, om samen te bidden en te zingen vermeldt de website van de gemeente. In de kerk van Ameide worden elke zondag twee diensten gehouden: om 09.30 uur en om 18.30 uur. In de kerk van Tienhoven wordt vanaf begin maart met regelmaat een (zomer)dienst gehouden: om 9.30 uur.
Geschiedenis In het Rampjaar 1672 raakte de kerk zwaar beschadigd, waarna deze is gerestaureerd in 1830. Oorspronkelijk droeg de kerk een witte mantel, was de kerk witgepleisterd. Tot 1953 had deze kerk nog een historisch interieur met 17e-eeuwse koorbanken, enkele beschilderingen en een klok. Aan weerszijden van de kerk, tussen de pilaren, bevonden zich galerijen, voorzien van gordijnen. De vloer bestond uit historische grafstenen en aan de muur waren enkele bijzondere epitaven bevestigd. Dit alles is verloren gegaan bij de kerkbrand in de nacht van 3 op 4 april 1953.
Herbouw Bij de herbouw werd de kerk uitgebreid met een zuidelijk transept, voorzien van een groot gebrandschilderd raam van J.J. van Staveren. De oorspronkelijke witte pleisterlaag keerde niet terug. Voor de herbouw zijn kloostermoppen gebruikt van een historisch klooster in Venlo, dat in die tijd juist gesloopt werd. Dat gebeurde meer in die periode. Daardoor heeft de kerk haar historische uiterlijk behouden. Het huidige interieur is deels afkomstig uit de Grote kerk van Lekkerkerk, die in 1954 een nieuw interieur kreeg. Op het dak van het koor bevindt zich als sinds mensenheugenis een ooievaarsnest, waarop ooievaars jaarlijks terugkeren.
Toren De toren behoort tot de oudste in de Alblasserwaard en telt vijf geledingen, waarvan de onderste vier romaans zijn. De bovenste geleding is een reconstructie van 1955, waarmee de toren verhoogd werd tot 38 meter. De toren staat twintig centimeter uit het lood en wordt aan de westzijde gestut door een aantal steunberen. De bovenste geleding is loodrecht op de onderste geledingen gebouwd. De toren wordt bekroond door een balustrade en een ingesnoerde spits. Op elke hoek van de toren bevindt zich een vlaggenmast die tot enkele jaren geleden alle vier gebruikt werden. De toren is geen eigendom van de kerkelijke gemeente, maar van de burgerlijke gemeente Vijfheerenlanden. Op de toren zijn nog plaatjes ‘Rijksmonument’ van de vorige eigenaar bevestigd: de voormalige gemeente Zederik. De toren is niet open voor publiek.
Luidklok De luidklok dateert uit 1608 en werd gegoten door Henricus Meurs. De klok weegt 1102 kilo en meet 123,9 cm in diameter. De klok is voorzien van het wapenschild van Ameide en de inscriptie VERBVM DOMINI MANET IN AETERNVM HENRICUS MEVRS ME FECIT 1608. De klok is tweemaal beschadigd geraakt. Eerst op 29 januari 1943, toen de Duitsers de klok door het galmgat uit de toren gooiden. De klok is toen, met vele andere kerkklokken, per schip richting Duitsland gegaan om te worden omgesmolten tot kanon. Dankzij verzetsstrijders is het schip echter bij Groningen tot zinken gebracht. Na de oorlog is het schip geborgen en kon de klok eind 1945 terug worden gehangen in de toren. Nadien - bij de kerkbrand van 1953 - stortte de klok om middernacht naar beneden, nadat hij achtmaal geslagen had. Bij de restauratie van de klok in 2015 zijn beide beschadigingen gerepareerd. Orgelhistorie Tot 1851 had de Hervormde kerk van Ameide geen orgel. Het orgel van 1851 werd gebouwd door Witte, die daarbij veel van de pijpen en kas van het in 1761 gebouwde Bätzorgel uit Gorinchem hergebruikte. Dit Bätzorgel was destijds gebouwd met hergebruik van pijpen en kas van het Cousijns-orgel uit 1666. Het orgel van Ameide was in essentie dus al veel ouder. Buiten de stad Gorinchem was de kerk in Ameide de eerste in de Alblasserwaard met een orgel. Het orgel werd geplaatst tussen het schip en het koor, waarmee die van elkaar werden gescheiden. De kerkbrand van 1953 heeft echter ook het Bätz-Witte-orgel niet gespaard. Bij de herbouw van de kerk in 1955 is er een volledig nieuw drieklaviersorgel gebouwd door Verschueren. Dit orgel is tegen de toren geplaatst en is ook via de toren toegankelijk. In 1983 is het orgel ingrijpend uitgebreid. Maatschappelijke functie Het kerkgebouw is in gebruik bij de Nederlands-Hervormde gemeente van Ameide en Tienhoven. Al sinds de Reformatie vormen de kerken van Ameide en Tienhoven één kerkelijke gemeente. Diensten in de Tienhovense kerk vinden alleen in het zomerseizoen plaats. Waar de kerk van Ameide als eerste in de Alblasserwaard een orgel kreeg, heeft de kerk van Tienhoven namelijk nooit een orgel gehad. De diensten aldaar worden daarom begeleid door koperblazers. Omdat de instrumenten temperatuurgevoelig zijn en de kerk onverwarmd is, worden er dus geen diensten gehouden in het winterseizoen. De kerk van Ameide wordt wel het hele jaar door gebruikt voor erediensten.
Opening Het kerkgebouw is niet permanent geopend. Wel wordt de Hervormde kerk regelmatig ter beschikking gesteld voor gelegenheden buiten de kerkelijke gemeente, zoals bruiloften en uitvaarten van mensen die geen lid zijn van de kerk, of concerten. Tevens is het gebouw open voor belangstellenden op de jaarlijkse Open Monumentendag.
