SRC Regio-nieuws

Holland Molenland 8 - Poldermolen in de Steendert - Ophemert

OPHEMERT - Holland is een echt molenland. In Nederland staan circa 1.200 molens. In het uitzendgebied van SRC staan er vijfentwintig. In deze serie artikelen nemen we u mee op reis langs deze bijzondere bouwwerken. In deze editie aflevering 8: ‘Poldermolen’ in De Steendert – nabij Ophemert.
 
De poldermolen die tegenwoordig in natuurgebied De Steendert – tussen Ophemert en Est - staat, hoort daar eigenlijk helemaal niet. Oorspronkelijk stond hij tussen Wadenoijen en Geldermalsen en werd hij daar in 1888 gebouwd ter vervanging van een net afgebrande molen.
 
Wandelende molen
Jaren later bleek het een ongelukkige plek, zo dicht langs de A15, de vuilnisstortplaats van de AVRI en de Betuwelijn. Daarom werd deze grondzeiler helemaal uit elkaar gehaald en in 2010 tussen Est en Ophemert weer opgebouwd. Vandaar dat deze molen de bijnaam ‘wandelende molen’ heeft gekregen. Nu bemaalt hij de waterplas van het natuurgebied De Steendert. Dat had ook zo maar niet het geval kunnen zijn, want tijdens de Tweede Wereldoorlog ontsnapte de molen op 2 februari 1945 maar net aan een vernieling, toen de Spitfire van de Nieuw-Zeelandse piloot Frank Hardman er slechts enkele meters naast crashte. Opmerkelijk is dat langs diezelfde A15 nu talloze windmolens staan.
 
Educatieve doelen
Vandaag 13 mei is het één van de twee Nationale Molendagen 2023. Vrijwillig molenaar Johan Cahuzak (66) laat zien hoe de molen werkt. De molen wordt ook op andere tijden en manieren gebruikt voor educatieve doeleinden: bezoekers kunnen leren over de geschiedenis en de techniek van molens en hun belang voor de Nederlandse waterhuishouding. De molenaar zelf heeft even moeten warmlopen voor hij zich kon overgeven aan zijn interesse in de molen. “Ik heb een zwager die dit eerst is gaan doen,” licht hij toe. “Daar heb ik met een aantal andere zwagers eerst de spot mee gedreven. Later gaf hij een feestje op de molen. Toen is er een vonk overgesprongen en ben ik heel geïnteresseerd geraakt. Anderhalf jaar later was ik zelf molenaar. Die korte tijd tekent mijn gretigheid.” 
 
Groots en meeslepend
Johan vindt zijn molen ‘groots en meeslepend’. “Groots is het buiten zijn, het spel met de elementen, zowel binnen als buiten. Het is een bijzondere plek om te wonen. Het monumentale van de molen is indrukwekkend. Ik heb zes voorgangers gehad op deze molen. Dat waren stuk voor stuk professionals.” De molenaar is ook aanspreekpunt voor de EHBO in De Steendert, hij faciliteert de Fietsvierdaagse, schakelt ambulances in als het nodig is en zorgt voor allerlei vormen van pechhulp. “Ik vind dit hartstikke leuk om te doen. Dat hoort er in een afgelegen gebied gewoon zo’n beetje bij.”
 
Geen eigen naam
De molen in De Steendert heeft volgens velen geen eigen naam en daarom noemt men hem naar zijn functie: poldermolen. Hij werd tenslotte ingezet voor het bemalen van de dorpspolder. Volgens de molenaar is dit een onwaarheid. “Officieel heet hij: Poldermolen Wadenoijen in De Steendert.” De molen is een houten achtkante poldermolen van het type grondzeiler op een gemetselde onderbouw, die nu op een betonnen fundering staat. Hij is uitgerust met een ijzeren scheprad dat een doorsnede heeft van 5,20 m en 40 cm breed is. De wiekenvorm is Oudhollands. De roeden hebben een lengte van 25 m. De ijzeren, geklonken potroeden zijn in 1992 vervangen door gelaste, stalen roeden. Het gevlucht wordt op de wind gezet met behulp van een kruirad. Op 27 oktober 2013 is tijdens het draaien een van de wieken afgebroken.
 
Eenkennig
De molenaar erkent dat hij een beetje eenkennig is. “Ik heb alleen voor mijn eigen molen een fascinatie. Ik ga vrijwel nooit naar een andere molen toe. Behalve als ik bevriend ben met de molenaar, zoals met mijn zwager. Op vakanties zie je mij ook nooit een andere molen ingaan.” De Poldermolen Wadenoijen in De Steendert en zijn molenaar Johan zijn met elkaar vergroeid geraakt sinds ruim twintig jaar. “We kennen elkaars nukken en hebben elkaar leren doorgronden. En dat is waardevol. Pas heb ik nog met een andere molen gedraaid. Dat was best grappig, maar met mijn eigen molen draaien is toch het leukst. De molen haalt jaarlijks ongeveer 120.000 omwentelingen. “Het belangrijkst is dat ie iedere week een beetje beweging krijgt, net als auto’s en mensen.”
 
Uitrusting molen
De rietgedekte kap van de molen is voorzien van een zogenaamd Engels kruiwerk. De Vlaamse vang is voorzien van een vang- of wipstok. De gietijzeren bovenas uit 1867 is gegoten door de firma L.I. Enthoven & Co. De as wordt gesmeerd met reuzel. De houten kammen (tanden) op de wielen worden elk jaar met bijenwas behandeld. De molen is gerestaureerd in 1971 en 1992 en verplaatst in de periode januari 2009 - maart 2010. Erlangs is, zoals bij veel poldermolens, een damwand geplaatst, die ervoor zorgt dat er geen zand van onder de molen kan wegspoelen. Naast de molen is een blaffer gebouwd, waardoor het water bij hoog water vanzelf naar het natuurgebied stroomt. De molenaar kijkt inmiddels naar de drie windmolens langs de A15 om te zien hoe de wind staat. “Ik kan het ook nog steeds zonder techniek. Het is slechts een hulpmiddel. Na al die jaren weet ik snel uit welke hoek de wind waait.”

Meer Regio-nieuws