CULEMBORG - Holland is een echt molenland. In Nederland staan circa 1.200 molens. In het uitzendgebied van SRC staan er vijfentwintig. In deze serie artikelen nemen we u mee op reis langs deze bijzondere bouwwerken. In deze editie aflevering 3: ‘’Johannamolen” in Culemborg.
Op een mooie locatie aan de Prijsseweg 1 in Culemborg staat deze oude dame. Iedere molen in Nederland is een Rijksmonument. Dit geldt ook voor de Johannamolen. De molen is eigendom van Stichting Elisabeth Weeshuis.
Grondzeiler Op de molen staat het jaartal 1878, maar de Johanna in de huidige vorm is eigenlijk tien jaar jonger, dus van 1888. Voorheen was de naam van de molen: de molen van de Heus. De Johannamolen is een grondzeiler met een ronde stenen romp. De romp heeft een opvallende vorm. Deze vorm is ontstaan toen er tijdens de bouw een kap op de molen moest komen. Destijds was er een kap van een oude Leerdamse poldermolen beschikbaar. Dus is de romp aangepast aan de maatvoering van de beschikbare kap.
Reuzel Het gevlucht heeft een van-tip-naar-tiplengte van vijfentwintig en een halve meter. De binnen- en buitenroede - dit noem je het gevlucht - zijn van het fabricaat Derckx. Dit gevlucht is in 1974 gemonteerd. De gietijzeren bovenas, de as waar het gevlucht aan is vastgemaakt, is vijf en halve meter lang en ligt iets hellend in de kap. Daar waar de as in een lager ligt - op twee plaatsen - wordt deze tijdens iedere draaidag gesmeerd met het ouderwetse reuzel. Stilstand Eén van de molenaars op de Johannamolen is Martin Bluijs (63). In het dagelijks leven is hij beleidsadviseur bij de gemeente Utrecht. Zo’n 45 á 55 draaidagen is hij in Culemborg met ‘zijn’ molen in de weer. “En dat ondanks dat de Johannamolen stilstaat, want in principe mogen we niet draaien,” zegt de molenaar. “Wel zetten we iedere zaterdag de molen op de wind en smeren we hem met reuzel.” De Johannamolen heeft klanten voor meel, dus het malen gebeurt nu elektrisch. “Dat is best wel saai,” vindt Bluijs. “Ik heb hoe dan ook wat afnemers tevreden te houden. Het is een langdurig proces om nieuwe wieken te installeren. Dat is over zo’n anderhalf á twee jaar weer in orde.” De eigenaar van de molen neemt de helft van de kosten van de restauratie op zich. De andere helft komt via de provincie Gelderland.
Meel malen De Johannamolen is een korenmolen. Die is afgestemd op het malen van meel. “We malen normaliter ongeveer 500 kilo meel per maand. Op de wind is dit ook wel het maximum haalbare. Het meel dat we hier malen is van biologische kwaliteit.” Naast meel malen is er voor de molen ook een educatieve functie weggelegd. “We geven hier workshops en rondleidingen,” licht de molenaar toe. “Wij vinden met ons complete team dat het belangrijk is dat mensen de molen in werking kunnen zien. Het gaat tenslotte om gemeenschapsgeld.”
Lichtjes Zo aan het einde van 2022 hangen er weer lampjes in de wieken van de Culemborgse Johannamolen. “Dat doen we ondertussen een jaar of tien. Het begint op een echte traditie te lijken. Ik vind dit geweldig. Wat mij betreft hoort dit ook bij het molenaarschap.” Vroeger lag de molen middenin de weilanden. Tegenwoordig is de molen omgeven door huizen en bomen. Dat is ongunstig voor de ‘molenbiotoop’, zoals de molenaar dit uitdrukt. “Met de plannen voor woningbouw in de wijk rondom de molen kunnen de wieken in de toekomst wellicht minder wind vangen. Het ontwerp voor de wijk - zoals dat er nu ligt – houdt er voldoend rekening mee. Dat is echter geen garantie voor toekomstige ontwikkelingen die wel eens tot hogere woonlagen kunnen gaan leiden,” aldus een bezorgde molenaar.
