VIANEN - In het uitzendgebied van SRC staan talloze intrigerende gebouwen. We rijden er vaak langs en vragen ons af wat er zich achter die gevels afspeelt of afgespeeld heeft. In deze serie werpen we een verhelderend licht op een aantal van die tot de verbeelding sprekende staaltjes bouwkunst. Deel 6: Het (voormalige) stadhuis in Vianen.
Op een zaterdagochtend aan het einde van oktober doet de dag zijn best om glans te verlenen aan de Voorstraat van Vianen. Dat lijkt ook op te gaan voor het stadhuis of raadhuis van de voormalige gemeente Vianen. Het is net als het monumentale pand licht verzet toont tegen de huidige functie van slechts bezoekadres van de gemeente Vijfheerenlanden en daarom wat van zijn glans heeft moeten inleveren.
Functies Het uit de 15e eeuw stammende gebouw is door de tijd heen veelvuldig verbouwd en uitgebreid, maar de voorgevel is bij de restauratie in 1960 grotendeels gereconstrueerd. Die voorgevel laat duidelijk zien wat het in oude luister in zijn architectonische mars had. Maar wat jammer dat daarnaast een pui met louter glas en aluminium het pand ontsiert en daarmee de totale uitstraling naar beneden haalt. Oorspronkelijk bestond het stadhuis uit een ruime hal, de burgerzaal, die ook als markthal dienst deed en een kleinere ruimte achterin het gebouw. Vanuit deze kleinere ruimte werd de stad bestuurd en werd er recht gesproken. Naast de stedelijke overheid had ook de rechtspraak plaats in het gebouw. De lage rechtspraak vond plaats in het achterste deel van het gebouw, en op de eerste verdieping was de Kamer van Justitie gevestigd.
Spoedreparaties In de 17e eeuw kreeg de toren een toegangsdeur. Een eeuw later verkeert het stadhuis in een zeer slechte staat en besluit het stadsbestuur tot het laten uitvoeren van spoedreparaties. Tijdens deze renovatie werd de toegangsdeur tot de burgerzaal geplaatst en werd naar alle waarschijnlijkheid het stadswapen met de spreuk audi alteram partem (hoor ook de andere partij) aangebracht. Tussen 1981 en 1984 is het gebouw grondig gerestaureerd. Aan het begin van de 21e eeuw wordt het stadhuis verbouwd waarbij het oude gebouw gecombineerd wordt met een modern, open ontwerp: de eerder genoemde glazen pui met twijfelachtige meerwaarde.
Geschiedenis In 1335 en 1336 verlenen Heilwich van Vianen en haar man Willem van Duivenvoorde Vianen verschillende stadsrechten. Ondanks deze rechten bleven de heren van Vianen eeuwenlang de hoogste gezaghebbers in het gebied. Hun wil is - vaak letterlijk - wet. Aan het begin van de 15e eeuw kregen de burgers van Vianen langzaam maar zeker steeds meer politieke zeggenschap. Deze vrijheid werd extra benadrukt met de bouw van het stadhuis, ook wel raethuys genoemd. Het toenmalige stadhuis bestond uit één laag met een kap en trapgevels. In 1473 werd het gebouw met ongeveer zes meter verhoogd en werd de kenmerkende voorgevel van Namense steen voor het gebouw geplaatst, voorzien van waterlijsten, kantelen en gotisch maaswerk.
Aanpassingen Vanwege de vervallen staat van het gebouw werden tussen 1733 en 1737 grootschalige aanpassingen gedaan, waarbij onder meer de kantelen van de voorgevel werden verwijderd. In 1786 werd het naastgelegen pand, de Hoofdwacht, aangekocht en op de begane grond met het stadhuis verbonden. In 1839 vonden herstelwerkzaamheden plaats en werden intern diverse wijzigingen gedaan. In het gebouw werden gevangeniscellen ingebouwd.
Grootschalige renovaties Nadat in 1925 het pand wederom in vervallen staat verkeerde, vond een grootschalige renovatie plaats tussen 1926 en 1929. Daarbij werd ook de Hoofdwacht verbouwd. Bij de renovatie van het stadhuis tussen de jaren 1956 en 1960 werd onder meer de voorgevel gereconstrueerd. Hierbij heeft men overigens vijf kantelen geplaatst, terwijl op de tekening van Cornelis Pronk uit ca. 1735 zeven kantelen getekend waren. Onderdelen van het voormalige gasthuis achter het stadhuis, waaronder de kapel, werden verbouwd en bij het stadhuis getrokken. Tussen 1981 en 1984 vond een uitbreiding plaats, waarbij het naastgelegen pand (met destijds nummer 30) helemaal onderdeel werd van het stadhuis, maar ook de monumentale gebouwen op nummer 32 en 34.
