REGIO - Sinds 2018 is er in het oostelijk deel van de gemeente Buren een steenuilenwerkgroep actief. De in Buren woonachtige coördinator en nestkastenbouwer Fred Bettink (52) ziet de uilenstand met sprongen vooruitgaan. “We zien een stijgende lijn. Er komen steeds meer uiltjes.”
Bettink ziet met name in de omgeving van Maurik een hogere bezettingsgraad van de nestkasten. “Daar is in 40% van de voormalig lege nestkasten weer activiteit. Dat betekent nog niet dat er in al die kasten ook paartjes broeden, maar het is in ieder geval een goed teken. De steenuilen tonen aanzienlijk meer activiteit.”
Focus op steenuilen
De coördinator vertelt dat de steenuilenwerkgroep zich, zij het summier, ook met andere soorten uilen bezighoudt, maar dat de focus ligt op - de naam zegt alles - steenuilen. “We zijn met ruim voldoende vrijwilligers actief van Lienden tot aan het Amsterdam-Rijnkanaal. Naast onze werkgroep zijn er ook nog andere actief. De ransuil is moeilijk om wat mee te doen. We hebben daar wel een aantal mandjes voor hangen . Dat geldt ook voor de bosuil, maar die heeft nou net de steenuil op het menu staan. Dus daar zijn we heel terughoudend in.” Steenuilen zitten van oudsher in oud cultuurlandschap: boerderijtjes, hooibergen en hoogstamboomgaarden. Als de steenuil eenmaal zijn / haar plekje heeft gevonden, dan blijven ze daar ook. “De steenuil is honkvast. Eenmaal gesetteld in een territorium zal hij daar de rest van zijn leven blijven. Het territorium is afhankelijk van het voedselaanbod tussen de vier en de dertig hectare groot. Jonge steenuilen die een eigen territorium zoeken blijven in de meeste gevallen binnen een straal van tien kilometer van het nest waarin ze zijn grootgebracht,” aldus de coördinator.
Ontstaan
De Steenuilenwerkgroep Rivierenland is ontstaan doordat er iemand, die honderd nestkasten had hangen, ongeneeslijk ziek werd. In samenwerking met de gemeente Buren en het Gelders Landschap is er vier jaar geleden voor gekozen om deze steenuilenwerkgroep in het leven te roepen. “Elk jaar doen we een nestkastcontrole,” vertelt Bettink. “Dan laten we de steenuilen ringen. Soms zien we ze terug. Dan gebruiken we die data om vast te leggen hoe - met name - de steenuilen zich verspreiden. Dat geldt ook om de doodsoorzaken van de uiltjes vast te leggen. Tien procent verdrinkt, een aanzienlijk percentage is verkeersslachtoffer.”
Stijgende lijn
Bettink stelt dat de stijgende lijn in het aantal steenuilen toe te schrijven valt aan het afschaffen van landbouwgiffen en het verbieden van ’t gebruik van muizen- en rattengif door particulieren. “Dat zorgt ervoor dat de muizen en ratten die de uilen binnenkrijgen als voer geen gif meer bevatten. En dat leidt tot minder sterfte onder uilen en roofvogels in het algemeen.” Voor de kerkuil was 2019 een topjaar. Dat is nu twee jaar op rij minder door sneeuwval. “Kerkuilen leggen bijna geen vet vast, dus moeten ze blijven eten. Met sneeuw lukt dat te slecht. Steenuilen leggen soms wel een voedselvoorraadje aan. Uilen zijn eigenlijk helemaal niet zo slim.”
Wijsheid
Een uil staat volgens velen voor wijsheid. Dit is gebaseerd op Minerva. Zij is een personificatie van de goddelijke macht van het verstand, van de vindingrijkheid, van de menselijke geest en van de wijsheid. Als voorwerpen heeft ze een uil en een wapenrusting. “Als je een nestkast van een steenuil opent, dan blijft ie gewoon zitten, terwijl er gevaar dreigt. Zo vindingrijk is een steenuil nou ook weer niet. Hij versteent gewoon.”
Voedsel
Wat staat er bij de steenuil op het menu? Steenuilen vangen muizen, jonge vogels of grote insecten. “Als ze het trucje doorhebben, dan halen ze wel eens een zwaluwnestje leeg.” De taken zijn vrij traditioneel verdeeld bij de steenuil. De vrouw broedt en de man gaat op jacht. “Het mannetje legt de kast vol met voedsel. Lukt dit niet met muizen, dan schakelt hij over op regenwormen. Die bestaan voor het overgrote deel uit water. Daardoor wordt de nestkast nat. Door dat vocht krijgen de steenuilen last van onderkoeling. Tussen vier en vijf weken vliegen jonge steenuilen uit. Dan begint de strijd om overleving in de wijde wereld.”
Marters
Marters zijn een natuurlijke vijand van de steenuil. “We hebben wel een foefje om die buiten de nestkasten te houden,” zegt Bettink. “Marters gebruiken de nestkasten ook vaak als latrine, als een wc. Vanuit het Oosten zijn ze aan een opmars bezig en vormen een bedreiging voor de steenuil.” Wat wel gunstig is voor de uil, is het gegeven dat mensen paarden gaan houden. “Die paarden hebben een weitje en dat grazen ze heel kort af. Dit is goed voor de uilen, want die zien de muizen dan eerder.”
Ontwikkelingen
De steenuilenenthousiasteling verwacht dat de stijgende lijn zich zal voortzetten. “Ik ben wel een beetje beducht voor verlies van habitat door de toekomstige nieuwbouw. Een uilenterritorium moet aan drie dingen voldoen: Veiligheid, Voedsel en Onderdak. Die drie dingen maken een gebied geschikt. Valt één van deze basisingrediënten weg door woningbouw, dan verdwijnen ze uit de regio waar die plaatsvindt.” In het buitengebied hebben steenuilen geen last van windmolens. “Ze vliegen drie tot vijftien meter boven de grond. Als ze jagen, dan gaan ze op een heiningpaal zitten kijken.”
© Stichting Publieke Omroep Buren, Culemborg, Vijfheerenlanden en West Betuwe (1983-2024)