SRC Regio-nieuws

Déze jongens lagen in het mysterieuze Viaanse massagraf

VIANEN - Honderden jongens waren eeuwenlang van de aardbodem verdwenen, tot ze eind 2020 per toeval werden opgegraven in Vianen. Dat massagraf bereikte de wereldpers, maar bleef lange tijd een mysterie. Want wie waren die jongens die daar al zo lang anoniem lagen? Nu is het onderzoek afgerond. Met verrassend resultaat, aldus archeoloog Hans Veenstra. "Zo uniek maak je ze niet vaak mee."

Het moet hebben gekrioeld van de Britse soldaten, eind 18e eeuw in Vianen. Tijdens een oorlog tegen de Fransen belandden ze in de Vrijstad. Per toeval, schat Veenstra in. "Het kan dat ze dachten: goh, handig om juist langs de Lek een veldhospitaal op te zetten, want dan kunnen we ook gauw weer weg. Of misschien waren ze daar wel gewoon gestrand."

Botten op reis
Hoe ze daar ook zijn gekomen, wél duidelijk is dat de soldaten daar waarschijnlijk tijdens de Eerste Coalitieoorlog (1792-1797) hebben gebivakkeerd. Eerst was het nog gissen, maar na lang onderzoek weet de archeoloog inmiddels meer. De gevonden botten maakten deze zomer daarom een reis naar onderzoekers in België en Engeland. "En dat was een hele uitdaging. De skeletten hadden geen grafbordje, om het maar even zo te zeggen. We moesten echt vanaf nul beginnen."

Maar zelfs na al die jaren kan aan iemands botten nog worden gezien waar diegene vandaan komt. Met zogenoemd isotopenonderzoek, legt Veenstra uit. Oftewel: kijken naar hoe je botcellen zijn opgebouwd. "Op basis van wat je eet, krijgt je bot als het ware een bepaalde structuur. En daardoor kunnen we nu inschatten dat het gros van de gevonden jongens uit Engeland kwam."

Verderop, in België, onderzocht fysisch antropoloog April Pijpelink de 82 skeletten gewoon thuis. Maandenlang keek ze botje voor botje na om uit te vogelen wat er met de jongens uit het massagraf is gebeurd. En de uitkomst verraste haar. "Ja, we hadden gedacht dat het echte vechtjassen waren, omdat ze soldaat waren. Maar aan de botten te zien, zijn ze niet aan hun verwondingen overleden. De meeste jongens hadden namelijk hersenvliesontsteking."

Parallellen met nu
Toen ze bij zo’n 25 skeletten overal hetzelfde patroon vond, zag ze ineens dat het wel een bacterie geweest moet zijn. "Er waren zoveel sporen van infectie aanwezig. Dat zie ik bijvoorbeeld aan hoe broos de bovenste zone van een schedel is. Zoveel jongens hadden hersenvliesontsteking, dat is echt bizar om mee te maken. Waarschijnlijk zijn deze Britten naar Nederland gekomen om te vechten, maar kwamen ze in Vianen in een hospitaal terecht. En je kunt je wellicht voorstellen hoe het daar honderden jaren terug met de hygiëne gesteld was.”
Archeoloog Hans Veenstra ziet wel parallellen met nu. "Ja, denk er eens over na? Die jongens hielden geen afstand, hadden een lage weerstand én er dwaalde een of andere bacterie rond. Dat die combinatie dodelijk kan zijn, hebben wij persoonlijk meegemaakt de afgelopen twee jaar."

Unieke vondst
Hoe uniek deze vondst nu eigenlijk is? Enorm, zeker als je kijkt naar de personen die zijn gevonden, zegt Veenstra. "De geschiedenis staat vol met teksten over de elite. Mensen met macht, geld en status. Hoe vaak hoor je iets over de gewone man? Echt niet zo vaak. Deze jongens zijn nog steeds anoniem, maar ze vullen wel een gat van een vergeten stuk geschiedenis."

Nu de onderzoeken zijn afgerond, zijn de botten weer allemaal teruggebracht naar een depot in Utrecht. Wethouder Christa Hendriksen hoopt dat het daar niet alleen bij blijft. "Hopelijk gaat het nieuwe college verder met deze bijzondere vondst. Het zou mooi zijn als we ze nog verder uit de anonimiteit kunnen trekken. Dat we - bijvoorbeeld - van één skelet een gezichtsreconstructie laten maken. Om te kunnen zeggen: zo zagen de mensen eruit die hier hebben gevochten. Als een soort laatste eer voor de jongens die zijn gevallen."


Lees ook: 

• Terugblik: Mysterieuze vondst in Vianen bleek massagraf
• Inmiddels 75 skeletten in Massagraf Vianen

Meer Regio-nieuws